نظامی گنجوی

نظامی گنجوی شاعر و داستان سرای معروف و محبوب قرن ششم هجری است . کمتر ایرانی می توانید پیدا کنید که اشعار عاشقانه‌ی زیبای او را بخوانند و لذت نبرد . نظامی شاعر بزم و رزم و عشق و وصال و فراق است . کسی که بنیانگذار سبک جدیدی از داستان سرایی در قالب مثنوی بود .

خلاصه‌ای از زندگینامه نظامی گنجوی :

حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف معروف و متخلص به نظامی گنجوی در شهر گنجه به دنیا آمد. این شهر ترک تبار شاعری را به دنیا معرفی کرد که آثارش همیشه به تمثیل و جنبه داستانی مشهور بوده است . نظامی گنجوی را می توان از بهترین شاعران ادب فارسی به حساب آورد هیچ شاعری به اندازه‌ی او به داستان سرایی و طول و تفسیر زیبای آن در قالب مثنوی نپرداخته است. نظامی از آن دسته شاعران نیست که مدح پادشاهان و تملق آنان از زندگی شخصی شان و شخصیت ادبی‌شان بکاهد . او هیچ وقت در دستگاه حکومتی هیچ پادشاهی مشارکت نکرده است‌. این بدان معنا نیست که از پادشاهان او در آثارش نامی نبرده است ؛ بلکه او شاعر درباری نیست و به خاطر مزد و پاداش شعر نمی سروده است . با این وجود بسیاری از آثارش را به پادشاهان آذربایجان و یا شهر گنجه تقدیم می کرد.

بدون شک نظامی حکیم بود . او به علم نجوم و ستاره شناسی تسلط کامل داشته است و جدایی از آن به مباحث عرفانی تعلق خاطر عمیقی دارد . در آثارش به خوبی می‌توان ردپای این تعلق خاطر را دید. استفاده از اصطلاحات رایج نجوم ، عرفان و تصوف در قالب داستان هنر نظامی است . گاهی معانی آثارش ظریف و عمیق است و گاهی سهل و آسان. آنجا که شروع به داستان سرایی می کند قصه راحت و قابل فهم است و آنجا که به طبق سنت ادبی گذشته تقدیم به پیامبر و اهل بیت می شده است زبانش فاخر است . از بین شاعران زبان فارسی نظامی در منظومه‌ی عاشقانه‌ سرآمد است . خسرو وشیرین و لیلی و مجنون او از بهترین و زیباترین آثار عاشقانه محسوب می ‌شوند.

آثار نظامی گنجوی :

نظامی گنجوی یک خمسه بسیار معروف و مشهور دارد خمسه به معنی پنجگانه می باشد خمسه شامل مخزن الاسرار هفت پیکر لیلی و مجنون خسرو و شیرین اسکندرنامه و اقبالنامه بود . اسکندرنامه که شامل شرفنامه و اقبالنامه است . یک کتابند اما در دو بخش . این آثار در قالب مثنوی که هر بیت آن قافیه و ردیف جداگانه دارد سروده شده اند. جذابیت آثار او به خاطر استفاده کردن از مضامین مختلف در آثارش است . با وجود آنکه علاقه عمیقی به عرفان و نجوم و تمثیل دارد در همه جای آثار به این موارد نپرداخته .

مخزن الاسرار :

این کتاب که قدیمی ترین مثنوی نظامی گنجوی به حساب می آید شامل موارد بسیار عمیق عارفانه هست ابتدای کتاب ستایش خدا و پیامبر و بعد توضیح مواردی از مسائل عرفانی در انتهای کتاب داستان های جذاب و بسیار زیبا در تکمیل کتاب آورده است . حتماً بیت معروف

 بسمِ اِللهِ الرحمنِ الرحیم / هست کلید در گنج حکیم 

را شنیده اید این بیت اولین بیت مخزن الاسرار هست . ریتم و وزن این بیت به صورت ساده نیست یعنی نباید به شکل عمومی آن را خواند قالب وزنی این اثر مفتعلن مفتعلن فاعلن مفتعلن مفتعلن فاعلن می‌باشد. این وزن ریتمیک و ضرباهنگ کوتاه و جذابی دارد.

هفت پیکر نظامی گنجوی :

هفت پیکر یک کتاب تمثیلی و عاشقانه به حساب می آید . ماجرای کتاب در مورد بهرام گور است که ۷ معشوقه دارد که دختران پادشاهان هفت اقلیم جهانند و برای هر کدام از آنها یک گنبد و یا قصر بسیار زیبا ساخت است و هر بار مهمان یکی از این گنبد هاست . داستان های این کتاب حاوی مطالب زیبا و آموزنده بسیاری است.

اسکندرنامه :

اسکندرنامه شامل دو بخش است : شرفنامه و اقبالنامه . در این کتاب نظامی اسکندر مقدونی را با دو ویژگی خاص معرفی می کند‌‌. در قسمت اول اسکندر سرداری دلیر و شجاع و جنگنده معرفی می شود که بسیاری از نقاط دنیا را به تصرف خود درآورده است . در قسمت دوم اسکندر پیامبری پاک و بی آلایش است که دیگران را با اعمال و افکارش به راه درست راهنمایی میکند.

خسرو و شیرین:

عاشقانه‌ای جذاب و زیبا و دوست داشتنی . ماجرای عشق خسرو پرویز پادشاه ساسانی به شیرین شاهزاده ارمنی تبار . توصیف لحظه های عاشقانه ونیز توصیفات زیباییهای شیرین با جذابیت خاصی برای خوانندگان ترسیم شده است. خسرو و شیرین بدون شک زیباترین اثر نظامی به شمار می رود شاید ماجرای کتاب به اشکال دیگری توسط شاعران و نویسندگان دیگر گفته شده باشد اما زبان لطیف و شیرین و موزون نظامی خسرو و شیرین او را از بقیه موارد مشابه انصافا متفاوت جلوه می‌دهد . ماجرای عشق فرهاد به شیرین در این کتاب از زیبایی فراوانی برخوردار است . در بهترین قسمت این ماجرا مناظره‌ی خسرو با فرهاد بر سر عشق شیرین طرفداران زیادی دارد.

نخستين بار گفتش کز کجائي/ بگفت از دار ملک آشنائي
بگفت از دل شدي عاشق بدينسان؟/ بگفت از دل تو مي گوئي من از جان
بگفتا عشق شيرين بر تو چونست/ بگفت از جان شيرينم فزونست
بگفتا گر نيابي سوي او راه / بگفت از دور شايد ديد در ماه 
بگفتا دوري از مه نيست در خَور/ بگفت آشفته از مه دور، بهتر
بگفت او آن من شد زو مکن ياد / بگفت اين کي کند بيچاره فرهاد...

لیلی و مجنون :

لیلی و مجنون حکایت عاشقی پرسوز و گداز قیس بن بنی عامر معروف به مجنون به دختری لیلی نام از قبیله سعد است. این ماجرایی عاشقانه از جمله افسانه های قدیمی اعراب در زمان جاهلیت بوده است نظامی با توجه به این پیشینه قصه پر سوز و گداز و هیجان آمیز و شورانگیز عشق مجنون به لیلی را به تصویر کشیده است . بنابر مشهور لیلی معشوقه‌ی زیبایی نبوده اما مجنون به جای مو ، پیچشِ موی نگارش را می دیده‌است.

نظامی از جمله شاعران و داستان سرایانی است که سبک نگارش و سرایش ویژه‌ای دارد. سبکی که مختص خود اوست . او در تمثیل زبانزد است ، با این وجود ایرادی که خیلی‌ها به آثار او می گیرند در دراز گویی و طول و تفسیر بیش از حد است که به لحاظ ادبی به آن اطناب می گویند کسی که با آثار نظامی انس گرفته باشد حتی دراز گویی های او نیز برایش جذاب است منکر این نمی شوم که گاهی آنقدر حوصله خواننده سر می‌رود که ترجیح می دهد. چند صفحه را ورق بزند و به ادامه داستان در صفحات بعد بپردازد ! با این وجود کسی که شیفته زبان نظامی می شود ، شیرینی و حلاوت عمیقی را در آثارش احساس می کند. همین موضوع باعث می شود که از بیت به بیت آثار او لذت کافی و وافی را ببرد .