کمتر حرمت پدر و مادر آنست که هر دو واسطه اند میانِ تو و آفریدگارِ تو، پس چندان که آفریدگارِ خود را و خود را حرمت داری واسطه را نیز در خورِ او بباید داشت. و آن فرزند که مادام خرد رهنمونِ او بُوّد از حق و مهر مادر و پدر خالی نباشد، و خدای تعالی همی گوید در محکمِ تنزیل خود:
اَطیعُوا الله وّ اّطیعُوا الرَّسولَ وَ اُولِی الاَمرِ مِنکُم.
این آیت را تفسیر کرده اند از چند روی و یک روایت چنین خوانده‌ام که ” اولوالامر” پدر و مادرند که به حقیقت امر به تازی دو است: یا کار است یا فرمان و اولوالامر آن بود که او را هم فرمان بُوَد و هم توان و پدر و مادر را توان است به پروردن تو و فرمان است به خوبی آموختن.
زینهار ای پسر که رنجِ مادر و پدر خوار نداری که آفریدگار به حقِ مادر و پدر بسیار همی گیرد و خدای تعالی همی گوید:
” فَلا تَقُل لَهُما اُفِ و لا تَنهَرهُما و قُل لَهُما قولاً کَریماً ”
حق پدر و مادر بر فرزند از زبان حضرت علی علیه السلام
و در خبر است که امیرالمونین را علیه السلام پرسیدند که حقِ پدر و مادر بر فرزند چیست و چند است؟ گفت: این ادب خدای تعالی در مرگ پدر و مادر، پیغامبر را علیه السلام بنمود که اگر ایشان روزگار پیغامبر دریافتندی بر پیغامبر واجب بودی ایشان را برتر از خویشتن داشتن و حقِ ایشان بشناختن و در ایشان تواضعِ کِهتری و فرزندی نمودن.
پس حقِ پدر و مادر اگر از روی دین ننگری از روی مردمی و خرد بنگر که پدر و مادر مَنبَتِ نیکی و اصلِ پرورشِ نفس تواَند و چون در حقِ ایشان مقصّر باشی چنان نماید که تو سزای هیچ نیکی نباشی که آن کس که او حق شناس نیکیِ اصل نباشد، نیکیِ فرع را هم حق نداند و با ناسپاسان نیکی کردن از خیرگی بُود و تو نیز خیرگیِ خویش مجوی.
*هر دو واسطه اند: واسطه‌ی هستی یافتن انسان
*در خور: شایسته
*خرد رهنمون او بُوَد: عقلانیت راهنمایش باشد
*محکم تنزیل: قرآن
*معنی آیه اول: از خدا و پیامبر اطاعت کنید و از صاحبانِ امر خود.
*تازی: عربی
*دو است: دو معنا دارد
*زینهار: مبادا
*خوار نداری: بی ارزش
*بسیار همی گیرد: مواخذه می‌کن
*معنی آیه دوم: و به ایشان سخن سرد نگو و روی ترش نکن و بر آنها فریاد نزن و با ایشان به نیکی گفتار کن.
*مَنبَت: جای روییدن گیاه، رستنگاه
*ناسپاسان: حق ناشناسان
قابوسنامه عنصرالمعالی کیکاووس ابن وشمگیر
باب پنجم
تصحیح دکتر غلامحسین یوسفی
